O „trójkącie dramatycznym” Karpmana i jego przełamaniu w „trójkąt zwycięzcy” Acey Choy
„Kłótnia dwojga bliskich sobie osób może przerodzić się w brutalną wojnę. Życie nie składa się z samych przyjemnych zdarzeń. Przywoływanie ich w chwili gniewu prowadzi do pogłębiania konfliktu, a w ostatecznym rezultacie do zachwiania równowagi miłości.
Zamiast kłócić się, próbujcie przedyskutować pojawiające się problemy na bieżąco, przeszłość traktując tylko jako źródło doświadczeń pomagających podejmować właściwe decyzje„.
– Dalajlama
W „trójkącie dramatycznym” dra Stephena Karpmana przeplatają się ze sobą trzy elementy skryptowych relacji i ról: ratownika, prześladowcy i ofiary. Wchodzenie w role, może mieć charakter naprzemienny. O co chodzi w tym całym trójkącie dramatycznym?
Trójkąt dramatyczny
Trójkąt dramatyczny nie może przebiegać w próżni społecznej, do jego powstania niezbędny jest partner/partnerzy. Wszystkie role sprowadzają się do trzech podstawowych: Ratownika, Ofiary i Prześladowcy. Przestrzenią, w której mogą rozgrywać się dramatyczne role z trójkąta Kartmana role to… Rodzina. Charakterystyka owych ról zakłada komplementarność – jeżeli zostanie uruchomiony ten skrypt przez jedną osobę, kolejne przyjmują pozostałe role. Jeżeli ktoś ma predyspozycje do wchodzenia w rolę Ofiary, będzie raczej szukał kogoś, kto będzie jego Ratownikiem albo Prześladowcą. Tendencje do wchodzenia w jedną rolę sprawiają, że nie wykluczone jest, że osoba będzie wchodziła w pozostałe role.
Jak wyglądają te trzy role pod lupą?
| Prześladowca | Ratownik | Ofiara | |
| Przekonania | „To Twoja wina”. „Nie jesteś w porządku, ale ja jestem”. „Będziesz w porządku, jeśli zrobisz to, co ci powiem”. |
„Potrzebujesz mojej pomocy”. „Nie jesteś w porządku, ale ja jestem”. |
„Jestem bezradny i bezsilny”. „Nie jestem w porządku, a wszyscy inni są”. |
| Zachowania | – Krytyczne, dominujące i apodyktyczne – Powala inną osobę – Obwinia – Czuje gniew lub urazę, lęki wymykające się spod kontroli – Sztywność w myśleniu |
– Wspiera innych kosztem siebie – Czuje się winny i niespokojny, jeśli nie ratuje – Czuje się połączony i zdolny, gdy ofiara jest zależna |
– Czuje się uciśniony, beznadziejny, niezdolny i niezrozumiany, – Poszukuje ratownika do potwierdzenia uczuć, – Nie przeciwstawia się atakującemu, – Odmawia podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, uzyskiwania profesjonalnej pomocy, dbania o siebie lub zmiany zachowań |
| Postawa | – czynnej agresji | – biernej agresji | – bezradności |
Ratownik, prześladowca i ofiara
Ratownik
Rola Ratownika w trójkącie dramatycznym polega na pewnych błędach myślenia: odmowa ratownictwa nie jest postrzegana jako zachęta do tego, żeby osoba w roli ofiary była samodzielna, ale jako obraza i odrzucenie.
W pomaganiu „prawdziwym” rola ratownika nie dostarcza mu poczucia wyższości i dominacji w stosunku do innych, jak ma to miejsce w trójkącie dramatycznym. Może się okazać, że jedynym celem ratownika jest to, żeby uniknąć bycia ofiarą. Ratownik uzależnia – pod pretekstem udzielenia pomocy – innych od swojej osoby. Ratownik nie słucha, ratownik nie działa – co w dłuższej perspektywie prowadzi osoby z nim związane do frustracji.
Ofiara
W perspektywie osoby, która posiada tendencję do wchodzenia w rolę ofiary, jest ona bezradna, gorsza, mniej zdolna i słabsza niż inni. Zdaniem ofiary, wszyscy inni są OK, tylko nie ona sama. Osoba taka nieświadomie łączy się z ratownikiem albo prześladowcą, żeby potwierdzić własne przekonania na dwój temat. Budzi to dwojakie reakcje: z jednej strony osoba w relacji z ofiarą, może demonstrować swoje poczucie wyższości (Ratownik), albo z drugiej strony prowadzić do krytyki ofiary (Prześladowca). Paradoks ofiary polega na tym, że podczas rozmowy pragnie zainteresowania jakiegoś Ratownika, ale kiedy sytuacja ją przerasta, kiedy Ofiara czuje emocje, których nie rozumie, tworzy koalicję z Prześladowcą i zbliża się do niego ponownie (cykl przemocy w rodzinie).
Prześladowca
Prześladowca uważa, że „ja jestem w porządku, a ty nie!”. Rola prześladowcy jest momentem nieuchronnym w przypadku pełnienia dwóch poprzednich ról. Jeżeli Prześladowca był wcześniej w roli ratownika, to mogło zabraknąć mu cierpliwości do ratowania. Chcąc komuś pomóc, chcemy widzieć efekty naszej działalności, jeżeli zaś ofiara wraca znów do innego Prześladowcy, tracimy do niej cierpliwość. Jeżeli Prześladowca był wcześniej ofiarą, to wyznacza innym bardzo wąskie granice i jest bardzo surowy, nie szczędzi sobie krytyki, ponieważ chce umocnić swoją pozycję – która wcześniej – jeszcze z pozycji Ofiary, była bardzo niska.
Trójkąt dramatyczny w rodzinie
Jak wygląda zaś taki trójkąt dramatyczny w rodzinie? Spieszę z przykładem. Bardzo często jest tak, że w świadomości ludzi w rolę Sprawcy wchodzi ojciec, Ratownika – matka, Ofiary – córka/syn, jednak komunikacja rodzinna pokazuje, że role są zamienne. Przykład:
Córka (Prześladowca): Przecież wiesz, że nie znoszę jeść mięsa, a Ty znowu dałaś mi kawałek na talerz!
Matka (Ofiara): Zawsze mnie tak źle traktujesz…
Ojciec (Ratownik matki, prześladowca córki): Jakim prawem odzywasz się w taki sposób do swojej własnej matki! Wyjdź stąd i nie przychodź tutaj!
Córka (Ofiara): Muszę tu siedzieć sama, bo najpierw mówią, że mogę powiedzieć co czuję, a później są na mnie źli…
(Matka puka do pokoju córki)
Matka (Ratownik): Słuchaj, przyniosłam ci sałatkę. Ale cicho, sza! Po co ojciec ma wiedzieć.
(Matka wraca do Ojca)
Matka (Prześladowca): Nakrzyczałeś na nią! Teraz biedna siedzi sama i przez ciebie zamiast fajnej niedzieli mamy taką sytuację.
Ojciec (Ofiara): Ale przecież kochanie, ja starałem ci się pomóc! A Ty znowu obracasz się przeciwko mnie?
(Córka wychodzi z pokoju)
Córka (Obrońca): Mamo daj już z tym spokój, nie widzisz, że tata ma wolne i cały tydzień pracuje, a teraz odpoczywa.
Jak widać, z tymi rolami mamy więcej wspólnego, aniżeli nam się to wydaje. Która mama nie staje w obronie dziecka, którego dziecko nie stanie w obronie taty, który ojciec nie stanie w obronie żony itd..
Czy trójkąt dramatyczny jest nieunikniony?
Nie! Trójkąt dramatyczny jest do złamania. Komunikacja opisana w powyższym przykładzie może spowodować odsunięcie się od siebie małżonków, którzy są wzorcem dla dzieci w rodzinie. Jeżeli ten typ komunikowania nie zostanie przerwany, to dzieci będą ten model odtwarzać w swoim domu.
Jak wyjść z dramatycznego trójkąta, a stać się częścią trójkąta wygrywającego?
Trójkąt Dramatyczny wskazuje na nasze deficyty, w relacjach. Ze względu na to powstała koncepcja Trójkąta Wygrywającego/Zwycięzcy. Stanowi on pozytywne rozwiązanie Trójkąta Dramatycznego. W tworzeniu trójkąca Wygrywającego/Zwycięzcy skoncentrowano się na zasobach, które pomagają w stworzeniu zdrowych relacji.
Trójkąt Wygrywający/Zwycięzcy Acey Choy
| Ofiara musi zamienić się w Ocalałego (kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów) | Prześladowca musi komunikować asertywnie (z poszanowaniem granic cudzych i własnych) | Ratownik musi stać się Opiekunem (kształtować w sobie umiejętność słuchania) | |
| W sytuacji konfliktu | Określ, czego chcesz: „Chcę więcej czasu na zakończenie zadania”. |
Określ swoje granice: „Mam 10 minut na rozmowę i słuchanie..” |
Określ swoje granice: „Mam 10 minut na rozmowę i słuchanie” |
| W sytuacji kiedy ktoś spóźnia się | Zachowaj umowę: „Jeśli ktoś ci pomoże, wykonaj swoją część, wykonując poniższe czynności”. |
Aktywne słuchanie: „Słyszę, że problem Cię opóźnił”. Wyjaśnij oczekiwania: „chcę, abyś dotrzymał umowy. Oczekuję, że zrobisz to do wtorku”. | Zapytaj, jakie wsparcie jest potrzebne: „jak mogę ci pomóc?” zamiast „zrobię to za ciebie” |
| Licz swoje zalety: Uznaj swoje mocne strony, co masz i co idzie dobrze. |
Zapewnij wybór: dotrzymasz swojej zgody, albo ja umówię się na wykonanie zadania przez inną osobę. Ty wybierasz. | Potwierdź odporność: Widziałem, jak ci się udaje. Zapewnij wybór: dotrzymasz swojej umowy, albo ja umówię się na wykonanie zadania z inną osobą. Ty wybierasz. | |
| Pamiętaj! | PAMIĘTAJ: Sam kreujesz siebie! Jesteś miły, zdolny i odporny. |
PAMIĘTAJ: Sam kreujesz siebie! Możesz sprawić, że jedyną osobą, którą zmienisz, jesteś tylko Ty! |
PAMIĘTAJ: Sam kreujesz siebie! Możesz sprawić, że jedyną osobą, którą zmienisz, jesteś tylko Ty! |
Jeśli utkniesz i nie możesz wyjść z roli ofiary, napastnika lub ratownika, sięgnij po profesjonalną pomoc specjalisty.